بازار؛ گروه بین‌الملل: در اقدامی که می‌تواند چشم‌انداز تجارت جهانی انرژی را تغییر دهد؛ دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا تعرفه ۲۵ درصدی را برای کشورهای واردکننده نفت یا گاز از ونزوئلا اعلام کرد که در راستای سیاست «فشار حداکثری» او بر دولت نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهور این کشور است. این تصمیم در حالی اتخاذ می‌شود که اقتصاد ونزوئلا به شرایط وخیم خود ادامه می‌دهد که بیش از یک دهه طول کشیده است. اقتصاد این کشور به دلیل ترکیبی از سیاست‌های اقتصادی نادرست و تحریم‌های بین‌المللی بر بخش نفت به عنوان منبع اصلی درآمد ملی، در این شرایط قرار گرفته است.
هرچند کاخ سفید بر این باور است که تعرفه جدید می‌تواند متحدان واشنگتن را از نفت ونزوئلا دور کند، اما ناظران هشدار می‌دهند که این اقدام می‌تواند کاراکاس را بدون دستیابی به تغییرات سیاسی واقعی منزوی کرده و حتی به موج جدیدی از مشکلات اقتصادی و مهاجرت گسترده منجر شود.
ونزوئلا: از ثروتمندترین تا مشکلات اقتصادی
شاید هیچ کارشناسی انتظار نداشت، ونزوئلا که دارای بزرگترین ذخایر اثبات شده نفت در جهان است به یکی از فقیرترین کشورهای نیمکره غربی تبدیل شود. از سال ۲۰۱۳، این کشور شاهد کاهش بی‌سابقه ۷۴ درصدی استانداردهای زندگی بوده که پنجمین کاهش بزرگ در تاریخ اقتصاد مدرن در شرایط بدون جنگ یا انقلاب است. تحریم‌های ایالات متحده به تسریع این شرایط کمک کرد، اما آن‌ها تنها علت نبودند. سیاست‌های مالی و پولی نقش کلیدی در تخریب تدریجی ساختار اقتصادی به ویژه در سال‌های رونق نفت ایفا کردند.
بین سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۱۳، با به قدرت رسیدن هوگو چاوز، ونزوئلا سیاست بیش از حد انبساطی را اتخاذ کرد، بدون اینکه برای سال‌های آینده پس‌اندازی انجام دهد، مشابه کشورهای دیگر مانند عربستان سعودی و نروژ که انجام داده بودند. این کشور با وجود قیمت‌های بالای نفت، کسری مالی زیادی را به ثبت رساند و به تامین مالی آن از طریق چاپ پول متوسل که منجر به تورم شدید شد. تا سال ۲۰۱۴، با کاهش قیمت نفت خام، این کشور تمام ابزارهای تعدیل مالی را به پایان رسانده بود.
ونزوئلا شاهد کاهش بی‌سابقه ۷۴ درصدی استانداردهای زندگی بوده که پنجمین کاهش بزرگ در تاریخ اقتصاد مدرن در شرایط بدون جنگ یا انقلاب است. تحریم‌های ایالات متحده به تسریع این شرایط کمک کرد، اما آن‌ها تنها علت نبودند. سیاست‌های مالی و پولی نقش کلیدی در تخریب تدریجی ساختار اقتصادی به ویژه در سال‌های رونق نفت ایفا کردند
علاوه بر هرج و مرج در مدیریت مالی عمومی، بخش حیاتی آن یعنی نفت سیاسی شد و براساس برخی ادعاها متخصصان فنی جای خود را به متحدان سیاسی دادند که منجر به کاهش تولید از ۳ میلیون بشکه در روز در ابتدای قرن به کمتر از ۸۵۰ هزار بشکه در امروز شد.
در دو دهه گذشته، دولت ونزوئلا محدودیت‌های گسترده‌ای را از جمله کنترل قیمت هزاران کالای اساسی، ملی کردن صدها کارخانه و کسب‌وکار بدون پرداخت هزینه و کنترل سرمایه و نرخ ارز، بر بخش‌های تولیدی اعمال کرده است. این مداخلات مشکلات بزرگی ایجاد، توانایی بازار برای پاسخگویی را تضعیف کرد و بخش خصوصی را به سمت انقباض سوق داد. تا سال ۲۰۱۷، این کشور از تورم شدید، کمبود شدید کالا و مهاجرت گسترده بیش از ۷.۷ میلیون شهروند که بیشتر آن‌ها جوان و ماهر بودند، رنج می‌برد.
ثروت نفتی که قرار بود از ونزوئلا محافظت کند به ابزاری برای مشکلات اقتصادی تبدیل شده، زیرا صادرات نفت ونزوئلا از مجاری رسمی بدون مواجهه با تهدیدات قانونی و تجاری تقریباً غیرممکن شده است. تحلیلگران تاکید می‌کنند که ونزوئلا اصطلاحاً با «نفرین منابع» مواجه است که در آن ثروت طبیعی به دلیل فقدان برنامه، سیاسی شدن اقتصاد و بهره برداری از درآمدها برای اهداف سیاسی به بهای ثبات اقتصادی، به منبع ضعف تبدیل شده است تا قدرت.
تاثیر تحریم‌های ایالات متحده
در سال ۲۰۱۹، ایالات متحده در راستای سرکوب کشورهای مستقل وارد رویارویی مستقیم با دولت مادورو شد. واشنگتن خوان گوایدو، رهبر مخالفان را به عنوان رئیس جمهور موقت به رسمیت شناخت و بسته گسترده‌ای از تحریم‌ها را اعمال کرد که با مسدود کردن دارایی‌های دولت و ممنوعیت فروش نفت به ایالات متحده آغاز شد. تحریم‌ها بعداً شامل کشور یا شرکت‌های شد که با شرکت نفت دولتی ونزوئلا، PDVSA معامله می‌کند. با تحریم‌های ثانویه توانایی ونزوئلا برای صادرات نفت کاهش یافت و این کشور مجبور شد آن را از طریق روش‌های غیررسمی و از طریق واسطه‌ها و با قیمت‌های پایین بفروشد. تولید نفت نیز در اواسط سال ۲۰۲۰ به ۳۳۷ هزار بشکه در روز کاهش یافت.
اخیراً نیز ترامپ در پستی در پلتفرم Truth Social خود اعلام کرد که دولتش تعرفه ۲۵ درصدی را بر همه کشورهای واردکننده نفت یا گاز از ونزوئلا اعمال خواهد کرد که از ۲ آوریل اعمال می‌شود. او این اقدام را «تعرفه ثانویه» با هدف جلوگیری از دور زدن تحریم‌های مستقیم آمریکا توصیف می‌کند. انتظار می‌رود این اقدام تعدادی از کشورهای آسیایی و آفریقایی را که همچنان با ونزوئلا سروکار دارند، از جمله چین، هند و برخی از کشورهای حوزه کارائیب را تحت تاثیر قرار دهد. همچنین احتمالا روابط با کشورهایی مانند ترکیه و امارات که قبلاً سازوکارهای تسویه حساب مالی مرتبط با نفت ونزوئلا ایجاد کرده بوده‌اند، پیچیده کند.
اخیراً نیز ترامپ در پستی در پلتفرم Truth Social خود اعلام کرد که دولتش تعرفه ۲۵ درصدی را بر همه کشورهای واردکننده نفت یا گاز از ونزوئلا اعمال خواهد کرد که از ۲ آوریل اعمال می‌شود. او این اقدام را «تعرفه ثانویه» با هدف جلوگیری از دور زدن تحریم‌های مستقیم آمریکا توصیف می‌کند
تاثیر تعرفه‌های جدید
بعید است که این تعرفه‌ها واقعیت سیاسی کاراکاس را تغییر دهد، اما مطمئناً انزوای اقتصادی آن را عمیق‌تر می‌کند و دسترسی آن به ارز خارجی را کاهش می‌دهد. همچنین، کاهش فروش نفت می‌تواند واردات را کاهش دهد، به این معنی که کمبود سوخت، دارو و کالاهای اساسی همراه با افزایش قیمت‌ها در بازار سیاه و افزایش مجدد تورم پس از یک دوره آرامش نسبی مشاهده خواهد شد.
از سوی دیگر، بازارهای جهانی، به ویژه در بخش انرژی، این روند را با احتیاط رصد می‌کنند. برخی از صادرکنندگان نگرانند که تعرفه‌ها به ابزار سیاسی دائمی علیه سایر کشورها تبدیل شود، در حالی که واردکنندگان نفت از اختلالات احتمالی عرضه و قیمت‌های بالاتر نفت خام هراس دارند. این تصمیم می‌تواند فشار بر کشورهایی مانند هند را افزایش دهد که مقادیر محدودی نفت ونزوئلا را وارد می‌کنند و در عین حال به دنبال حفظ روابط متعادل با واشنگتن هستند. چین که قبلا محموله‌های نفتی ونزوئلا را با قیمت‌های تخفیفی خریداری کرده بود، اگر تصمیم بگیرد تصمیم آمریکا را به چالش بکشد، احتمالا با آزمون دیپلماتیک دشواری روبرو شود.
گزینه‌های ونزوئلا تحت تحریم
با توجه به ضعف تولید داخلی، کاهش درآمدها و نیروی کار ماهر، دولت ونزوئلا ابزار کمی برای انطباق با تعرفه‌های جدید در اختیار دارد. احتمالا به تقویت روابط خود با روسیه یا ایران یا افزایش اتکای خود به ارزهای دیجیتال برای تسویه حساب‌های تجاری متوسل شود. در مجموع، به باور کارشناسان غربی، ونزوئلا با سال‌های بیشتری از رکود و انزوا حتی با بهبود نسبی قیمت نفت یا لغو محدود تحریم‌ها مواجه خواهد شد.
با وجود فشارهای بین المللی، هیچ نشانه‌ای از تغییر ریشه‌ای در رویکرد سیاسی و اقتصادی کشور دیده نمی‌شود. در واقع، اقدامات اخیر، به‌ویژه تعرفه‌های جدید ترامپ، می‌تواند آخرین پنجره فرصت را ببندد و کشور را دوباره در انزوا فرو ببرد.
با وجود بازگشت برخی شاخص‌های مثبت اقتصادی در سال ۲۰۲۳، در نتیجه آزادسازی برخی محدودیت‌ها و باز شدن بخشی از بازار، اکثریت مردم ونزوئلا همچنان زیر خط فقر زندگی می‌کنند. برنامه جهانی غذا هشدار می‌دهد که بیش از ۷ میلیون ونزوئلایی به کمک‌های بشردوستانه فوری نیاز دارند، اما سازمان‌های بین المللی به دلیل موانع سیاسی و بوروکراتیک برای دسترسی به داخل کشور با مشکل مواجه هستند.
پس از دو دهه سیاست‌های اقتصادی نادرست، تشدید تحریم‌های ظالمانه ایالات متحده و تشدید بحران‌های اجتماعی و انسانی، امروز به نظر می‌رسد ونزوئلا یک کشور نفتی بدون نفت است، یک اقتصاد غنی از منابع که در واقع با فقر دست و پنجه نرم می‌کند. با وجود فشارهای بین المللی، هیچ نشانه‌ای از تغییر ریشه‌ای در رویکرد سیاسی و اقتصادی کشور دیده نمی‌شود. در واقع، اقدامات اخیر، به‌ویژه تعرفه‌های جدید ترامپ، می‌تواند آخرین پنجره فرصت را ببندد و کشور را دوباره در انزوا فرو ببرد.